Zingen: Psalm 16: 1, 5/Bewaar mij, Heer, mijn toeverlaat zijt Gij
Votum & groet
Zingen: DNP Psalm 139: 1, 6, 8/Heer, U doorgrondt mij, U ontwart
Gebed
Bijbellezing: Maleachi 2: 10-16
Zingen: Lied 793: 1, 2, 3/Bron van liefde, licht en leven
Preek Maleachi 2: 14
Zingen: Lied 795: 1, 2, 3, 4, 5/Wat ons bond, God, is verbroken
Geloofsbelijdenis
Zingen: Gezang 176: 1/’k Geloof in God de Vader, die uit niets
Lezen: Apostolische Geloofsbelijdenis, 2-7
Zingen: Gezang 176: 5/’k Geloof in God de Heilige Geest, die troost
Gebed
Collecte
Zingen: Gezang 237: 1, 3, 5/God, enkel licht
Zegen
Maleachi 2, 14
[1] Wees wijs met je liefde
[2] Maleachi is een profeet en een profeet is een boodschapper van God. Toevallig is dat ook precies wat de naam van Maleachi betekent, ‘mijn boodschapper’, dus daar kunnen we niet om heen. De boodschap van Maleachi en dus van God begint met liefde. Maleachi 1, 2: [3] ‘’Ik heb jullie lief,’ zegt de Heer.’ En Hij bewijst dat door te wijzen op hoe Hij hen geholpen heeft door ze te bevrijden uit ballingschap. In feite een tweede Exodus, de eerste vroeger uit Egypte, de tweede nu onlangs uit Babel. Is dat liefde of is dat geen liefde? En nadat dat bewezen is, wil de Heer door middel van zijn boodschapper in gesprek met zijn volk. Kritisch in gesprek met zijn volk. Maleachi is opgebouwd uit een serie van kritische opmerkingen van God, waarmee Hij zijn volk uitdaagt nog eens in de spiegel te kijken. [4] En nu jullie… Als eerste ging het over de kwaliteit van hun offers, die God een minachting vond van zijn naam en een verwerpen van Hemzelf. Dat moest anders, vond God. En God heeft gelijk: als onze Schepper en als de God die ons liefheeft, maakt Hij terecht aanspraak op heel ons leven, zuiver en goed.
In die lijn gaat Maleachi verder bij het tweede onderwerp van gesprek tussen God en zijn volk en dan zijn we waar we vandaag wezen moeten. Want zelfs als je dan de goede en gave offers brengt, spreekt het nog niet vanzelf dat God er wat mee kan. [5] ‘Jullie storten hete tranen op het altaar van de Heer, jullie jammeren en kreunen omdat Hij geen aandacht schenkt aan jullie offers en ze niet aanvaardt.’ Waar ze het precies aan merken weet ik niet, maar ze merken het. God luistert niet. Niet naar offers, niet naar tranen, niet naar verdriet. Wat nu? Waarom toch? En dit is het antwoord van Maleachi: [6] ‘Omdat je de vrouw met wie je je leven deelde trouweloos behandeld hebt, de vrouw met wie je in je jeugd een verbintenis bent aangegaan, waarvan de Heer getuige is geweest.’ Kortom: omdat je niet wijs bent met je liefde. En hoe dom is dat. [7] ‘Wie ook maar een beetje verstand heeft doet zoiets niet, want iedereen wil toch een nageslacht dat door God gewild is? Speel niet met je leven en behandel de vrouw van je jeugd niet trouweloos.’
Nou, daar staan we dan. Vanuit deze woorden van de profeet kunnen we er niet om heen. Het moet gaan over huwelijkstrouw. [8] Hoe zit het daarmee? Nou, om maar met de deur in huis te vallen: ik ben dus gescheiden. Terecht als je dus zou denken: hé, therapeut, geef jezelf therapie! Dus laten we dat gewoon afspreken. Als ik in deze preek iets zeg, waarvan jij denkt: ‘Hoe kun je dat nu zeggen, wanneer jouw huwelijk is mislukt?’, spreek me dan aan na afloop van deze kerkdienst, dan hebben we het erover. En als ik iets heb gezegd wat niet klopt, dan kom ik er volgende week op terug. Maar mijn invalshoek is dit: het feit dat het mij niet gelukt is, betekent nog niet dat het huwelijk geen goed idee is van God. Even los van wat dan precies mijn verhaal is geweest, in het algemeen kan juist iemand met een gebroken huwelijk vertellen hoe verdrietig het is als het misgaat – en hoe mooi de oorspronkelijke ideeën van God zijn.
Maar er is nog iets wat een drempel kan zijn. Want niet alleen als je gescheiden bent ben je niet meer getrouwd. Ook als je je man of vrouw onderweg bent kwijtgeraakt ben je niet meer getrouwd. Of als je heel gewoon niet getrouwd bent, ben je niet getrouwd. Als Maleachi dan kritiek heeft, concreet, op mannen die hun vrouw ontrouw zijn, dan heeft hij het dus niet over jou. Deze kritische boodschap van God: niet op jou van toepassing… Oké. Alleen ontdekte ik bij het bestuderen van deze woorden van Maleachi wel, dat wat hij doorgeeft als boodschap van God niet alleen maar toepasbaar is op de situatie van een huwelijk. Ik wil dat straks op een rijtje zetten, wat volgens deze profeet de boodschap van God is over getrouwd zijn, maar je zult zien dat hele delen daarvan ook passen bij andere relaties. [9] Bij de relatie ouder – kind, als God je kinderen gegeven heeft. Maar ook bij de relatie kind – ouder, of bij vrienden voor het leven, of wie ook maar God je langere tijd met je laat oplopen in je leven. Ook dan geldt: wees wij met je liefde. Luister maar.
Maleachi vindt het drie keer niks, als hij ziet hoe sommige van zijn broers omgaan met hun vrouw, als hij ziet hoe ze hun vrouw in de steek laten voor een ander. Nu was hij daarin in zijn tijd niet de enige. In het algemeen werd er in zijn tijd, in zijn cultuur, wel vaker kritisch gekeken naar overspel en ontrouw. Wat ik ervan begrijp, is dat ontrouw in een huwelijk toen vooral werd gezien als een bedreiging van de maatschappelijke stabiliteit. Je kunt het je waarschijnlijk wel een beetje voorstellen. Het geeft maar gedoe en onrust en ontwrichting in een gemeenschap, als een man en een vrouw uit elkaar gaan. Voor je het weet heb je ruzies, ruzies tussen families van de man en de vrouw, ruzies tussen de families van de verlaten vrouw en de nieuwe vrouw, ruzies over de kinderen. Als je met z’n allen in een dorp van een paar honderd of in een stad van een paar duizend mensen woont, dat geeft dat maar een hoop heibel waar je met z’n allen niet op zit te wachten. Want je moet wel samen de oogst binnenhalen of de stadsmuur afbouwen of handel binnenhalen of noem maar op. Dus in het algemeen: blijf bij elkaar, anders geeft het maar gedoe.
Toch heb ik de indruk dat Maleachi een andere invalshoek heeft als hij kritisch is over huwelijksontrouw, een andere invalshoek dan die eventuele maatschappelijke onrust. [10] Bij voorbeeld als hij zegt dat je je vrouw niet moet verlaten, omdat ze de vrouw uit je jeugd is. [11] En ik zie direct twee verliefde tieners voor me, die elkaar al lang en breed eeuwig trouw hebben gezworen, voordat ze dat in het openbaar hebben gedaan. Nu moet ik eerlijk zijn. Namelijk dat ‘de vrouw van je jeugd’ in een andere maatschappij ook kan verwijzen naar de gewoonte van families om hun kinderen al op jonge leeftijd aan elkaar te beloven. Dat je dus al verloofd bent, zonder dat je het zelf doorhebt. Maar ik kan niet vinden dat dat nou in Maleachi zijn omgeving de standaard gang van zaken was, dus ik houd vast aan mijn verliefde tieners. En ik doe dat bij een open Bijbel. Als ik Hooglied lees en ik neem dat een beetje letterlijk, dan zijn dat ook gewoon twee jonge mensen die doodgewoon stapelverliefd op elkaar zijn. En ik denk: gefeliciteerd! Wat mooi dat jou hart zo open is voor een ander. Wat mooi dat een ander helemaal van jou ondersteboven is. En als je de Bijbel letterlijk neemt, vindt God dat dus ook. Zie Hooglied. En ik neem de vrijheid om zoiets te proeven in de woorden van Maleachi, over dat het gaat om de vrouw van je jeugd. Je jeugdliefde. Wees er maar wijs mee.
Maleachi noemt je vrouw ook [12] ‘de vrouw met wie je je leven deelde’. En opnieuw valt me de persoonlijke invalshoek van Maleachi op. Ik geloof dat het nu heel gewoon is om je levenspartner je maatje te noemen, maar het zou zomaar kunnen dat Maleachi hier de eerste is die dat doet, want dat woord gebruikt hij. Hoe dan ook ziet deze boodschapper van God een huwelijk kennelijk niet alleen als iets dat moet van de maatschappij, niet alleen als iets dat moet van de goden of als iets wat vooral twee families aangaat. Als jij je man of vrouw verlaat, dan laat je degene los die jouw reisgezel is geweest, die als jouw reisgezel was bedoeld. Degene met wie je je leven deelde. Of waren jullie daar nooit aan toegekomen? Aan echt het leven delen met elkaar, als maatje, als metgezel, als vriend? – En het is hier, dat ik de vrijheid neem om de cirkel even wat wijder te trekken. Want vrienden voor het leven, die gun ik iedereen. Misschien heb jij ze nog van vroeger. Misschien ben je ze kwijtgeraakt. Misschien is dit een moment om daar nog eens over te denken. Heb ik ze, de mensen met wie ik mijn leven deel? Aan wie ik mij laat kennen en die ik ook van harte ken? Gezegend ben je, als God je ze geeft. Wijs ben je, als je ze te vriend houdt.
Maleachi vindt het drie keer niks, als hij ziet hoe sommige van zijn broers omgaan met hun vrouw. Hij vindt dat niks, omdat ze de vrouw van je jeugd is, omdat je je leven met haar deelde en ook omdat je met haar een verbintenis bent aangegaan. [13] Je had een verbond met haar gesloten. Opnieuw: ik kan niet precies uitvinden wat de achtergrond is van deze uitdrukking. Was het in en rondom Israël in die tijd of ook eerder al de gewoonte om over een huwelijk als over een verbond te spreken? En opnieuw heb ik het idee dat Maleachi hier niet spreekt in de kaders van wat sociaal wenselijk of religieus gebruikelijk is geweest. Ik heb het idee dat Maleachi hier iets onder woorden brengt, waarmee hij het hart van de mensen van toen wil bereiken. Jullie hebben verdorie een verbond gesloten. Waar ben je dan nu mee bezig dan? Jullie hebben je vrijwillig en bewust aan elkaar verbonden. Jullie hebben elkaar in de ogen gekeken en gezworen: dit is wie ik ben en wie ik wil zijn, de jouwe en niemand anders.
En, zegt Maleachi er dan bij: dit alles voor het aangezicht van God. [14] De Heer is getuige geweest. En als ik Maleachi goed begrijp slaat dat ‘de Heer is getuige geweest’ niet alleen op dat verbond, maar ook op die verliefdheid toen je jong was en op dat leven dat je samen deelde. God heeft het gezien. En Hij zag dat het goed was. En Hij gaf je maar één opdracht mee: wees wijs met je liefde. Ga wijs met hem om of met haar, die jouw geliefde is. Ga wijs met je liefde zelf om, wees verstandig in hoe je die deelt. En evengoed, wees dan blij, wees wijs met hem of haar, die jouw geliefde is. En geniet van het feit dat er liefde bestaat en dat jij het mag voelen. Vier keer: wees wijs met je liefde.
Hoever zijn we nu? We lezen Maleachi en we waren blij met zijn eerste boodschap: ‘’Ik heb jullie lief,’ zegt de Heer.’ We luisterden naar een deel van het kritische gesprek tussen God en zijn volk, naar aanleiding van hun klacht of van hun gevoel, dat God er met zijn aandacht niet bij was, bij hen. En we luisterden naar wat volgens Maleachi het antwoord van God was, dat ze hun eerste liefde waren vergeten, hun leven niet echt wilden delen met hun partner en voor het gemak even vergaten dat wat ze in hun huwelijk met elkaar hadden een verbond was, zo waar als God getuige is. Maar heeft deze boodschap van Maleachi ook wat opgelost? Ik weet het niet. Het simpele feit dat 1000 jaar na Mozes en de Tien geboden God nog steeds moet herhalen dat God geen echtscheiding wil, is weinig hoopgevend. En zelfs als het zo is, wat ik denk, dat Maleachi een persoonlijke toets toevoegt aan Mozes, een verdieping in de beschrijving van een mooi huwelijk, ik weet niet of het helpt.
Gedoe in relaties is van alle tijden. Ik geloof er geen hout van dat er een tijd is geweest, waarin het vanzelf sprak dat relaties er beter voorstonden. Misschien dat er honderd jaar geleden minder gescheiden werd, maar als je het mij vraagt was dat vooral uit sociale en economische motieven. Prima hoor, maar voldeden al die huwelijken wel aan de dingen die Maleachi mistte in de huwelijken van zijn broers? En ik weet zeker dat er ook tijden en culturen zijn geweest, waarin gedoe gewoon geaccepteerd werd, of nauwelijks nog als gedoe werd ervaren omdat het zo gewoon was. Dan wordt het: natuurlijk mag een man met macht seks hebben met wie hij wil. Of: als je eerste vrouw je niet meer zint, dan neem je er een tweede bij. Of: je hebt een braaf huwelijk voor de vorm en ondertussen rotzooi je maar wat aan. Als Jezus 500 jaar na Maleachi zegt: ‘Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden,’ dan lijkt het net of Maleachi intussen glad is vergeten. In Israël zelf. Dan is er weinig hoop voor de wereld.
Ik heb dan ook niet zoveel met klaagzangen dat het in onze tijd en cultuur zoveel slechter is dan vroeger of ergens anders. Overal en altijd hebben mensen met de mond beleden dat een huwelijk best wel een mooi idee is, om sociale redenen of om economische of romantische of psychologische, en overal en altijd is de praktijk wel wat weerbarstiger dan dat. Maar nu is er één ding dat nieuw is vandaag en dat is een verschijnsel, waarover je juist vanuit Maleachi nog wel wat zinnigs kunt zeggen. Veel mensen die over onze tijd en onze cultuur nadenken valt het op, in het Westen in de twintigste en eenentwintigste eeuw, hoe belangrijk ons zelf is geworden, onze persoon, onze authenticiteit. En dat heeft zeker gevolgen voor hoe je tegen relaties aankijkt, tegen huwelijken en ouders en vrienden. Jij bent de auteur van het verhaal van je leven. [15] En als jij het gevoel hebt dat de rol van een ander in jouw leven is uitgespeeld, dan schrijf je die ander eruit. ‘Ik voelde niets meer voor haar,’ zeg je dan. Of: ‘Ik was nu eenmaal veranderd.’ En wij ervaren dat vandaag als goede redenen om uit elkaar te gaan.
En net daar zou ik vanuit Maleachi het kritische gesprek willen aangaan. Kijk, ik vind het prima als je authentiek wilt zijn, want ik wil zelf ook echt zijn en jij moet mij ook niet voorschrijven hoe ik leven moet. Ik heb dat heel sterk. Maar ik heb ook heel sterk de ervaring dat mijn levensverhaal het onderdeel is van een groter verhaal. En ja, ik schrijf mijn eigen leven, maar mijn leven wordt ook geschreven. [16] Door jou. Als ik met jou spreek en jij mij vertelt wat jij hebt meegemaakt, dan verandert dat, al is het maar een beetje, hoe ik in de wereld sta. Misschien bewonder ik jou en ik denk: dat wil ik ook! Of ik vind dat je dom doet en denk: dat wil ik dus niet. Maar jij verandert mij. Jij beweegt mij. Ik schrijf mijn verhaal, maar ik word ook geschreven. En nergens wordt mijn levensloop zo diep herschreven als in een huwelijk, vanaf dat we jong als we waren, in elk geval jong van binnen, vanaf dat we verliefd werden en vervolgens door ons gedeelde leven heen, omdat we ons willens en wetens aan elkaar hebben verbonden… De dingen die Maleachi noemt, die hij volgens mij uitvindt, waarom een huwelijk zo bijzonder is, die dingen die spreken nog steeds.
En daar zit nog een laag onder. Ik denk dat God niet alleen maar getuige is van mij leven. Ik denk dat ik Hem bijbels gezien ook schrijver van mijn levensverhaal mag noemen. [17] Hij is het die mij in contact brengt met jou, waardoor mijn leven nooit meer hetzelfde zal zijn. Hij is het die mij vrienden geeft en vijanden, die Hij mij vraagt mijn vrienden te maken. Hij is het die mij mensen geeft om het leven mee te delen. Hij is het die mijn leven verbindt aan dat van jou en van jou en van wie ik ook maar tegenkom. Ik ervaar de stem van God in hoe Hij mijn leven leidt en ik nodig jou uit om zijn stem daar ook in te horen. Deze dag die Hij je geeft, deze mensen om je heen – schrijf gerust en schrijf vooral je eigen leven, je eigen verhaal. Maar doe niet alsof de wereld en de mensen om je heen er niet toe doen. Doe niet alsof God er niet toe doet.
Want even voor de duidelijkheid: als Maleachi zegt dat trouw in relaties iets moois is en je eraan herinnert hoe het was toen je verliefd werd in je jeugd, dan mag je daarachter proeven hoe God op meer dan één plek in de Bijbel zijn relatie met Israël beschrijft als liefde vanaf dat ze klein waren. [18] Bijvoorbeeld Hosea 11: ‘Toen Israël nog een kind was, had ik het lief; uit Egypte heb Ik mijn zoon geroepen.’ En dat rijmt helemaal met wat God zegt over individuele mensen, zoals jou en mij, bijvoorbeeld Psalm 139: ‘Toen ik in het verborgene gemaakt werd, kunstig geweven in de schoot van de aarde, was mijn wezen voor U geen geheim. Uw ogen zagen mijn vormeloos begin, alles werd in uw boekrol opgetekend, aan de dagen van mijn bestaan ontbrak er niet één.’ Hoezo míjn levensverhaal? Zíjn verhaal van míjn leven! En als Maleachi verder zegt dat het mooi is hoe je in relaties je leven met elkaar deelt, [19] dan zegt dat ook iets over het verlangen van God, om al zijn geheimen met jou te delen en al jouw geheimen met Hem. En als Maleachi zegt dat diepe relaties het karakter hebben van een verbond, tsja, wie zou dat uitgevonden hebben? Het begint met J en het eindigt met ahwe, Jahwe, [20] de God van het verbond.
De boodschap van Maleachi: God verklaart zijn volk zijn liefde. Het volk klaagt: waarom geeft God geen aandacht aan onze offers en aanvaardt Hij ons niet? God zegt: omdat jullie ontrouw zijn in jullie relaties. Ik hoop dat jij vandaag iets geproefd hebt, waarom deze ontrouw Hem raakt. Omdat Hij trouw met een hoofdletter schrijft, het is wie Hij is, de Trouwe. Maar laat ik eerlijk zijn, ik ben dat niet, niet zomaar, niet vanzelf, niet zoals Hij, ook al wil ik het zijn. God zij dank is er iemand geweest die wel trouw was als God zelf, maar die zich aan mijn leven heeft verbonden alsof het zijn leven was. [21] Jezus. Dus toen Hij zei: ‘Mijn God, mijn God, waarom verlaat U mij?’ – toen had God geen antwoord behalve dit: Hem en zijn offer te aanvaarden en in Hem heeft Hij mij aanvaard en jou en jullie allemaal. En nu hoop ik dat Hij mijn leven ook verder wil schrijven. Vast wel. En ik ben wijs met zijn liefde voor jou en voor mij.
Amen.